Tiểu phẩm:
TÌNH NGƯỜI NƠI XÓM NHỎ
NHÂN VẬT
Ông Năm Tuẩn - 70 tuổi - Cán bộ hưu trí (sống có tình, nhưng cố chấp)
Ông Sáu Toán - 65 tuổi - Nông dân (nóng nảy, bộc trực, nghi ngờ…)
Chị Na Rin - 48 tuổi - Tổ trưởng tổ hòa giải (khéo léo, có lý có tình)
Anh Út Được - 36 tuổi - Cán bộ tư pháp xã (hiểu luật, nguyên tắc)
Bé Nhi - 12 tuổi - Học sinh (cháu nội ông Bảy)
(Ông Ba, bà Năm và một số người dân trong ấp).
(CẢNH I)
(Một buổi sáng ở ấp Thạnh Bình, xã Thạnh Quới - một vùng nông thôn mới đang xây dựng tiêu chí xã nông thôn mới nâng cao ở tỉnh Sóc Trăng - tại lối đi chung giữa hai căn nhà liền kề)
Ông Năm (đang tưới kiểng - cười vui vẻ): Cây hướng dương này sắp trổ nụ rồi… Nhi ơi! Mai mốt hoa nở vàng rực cả góc sân luôn đó.
Bé Nhi (chạy ra): Dạ, con đặt tên nó là “Mặt trời bé con”! Mỗi sáng đi học thấy nó là con vui liền!
(Ông Sáu Toán bước ra từ nhà bên cạnh, cầm thước đo. Thấy hoa hướng dương sát rào, ông dừng lại nhìn chăm chăm)
Ông Sáu (lẩm bẩm): Sao cái cây này trồng gần ranh quá vậy trời? Hồi trước cái mương nước ở giữa mà giờ rào sát rạt vầy… không khéo...
Ông Năm (vẫn vui vẻ): Chú Sáu! Bữa nay không ra đồng sao?
Ông Sáu (lạnh nhạt): Bữa nay tôi ở nhà tính ra đo lại cái ranh đất. Hình như... có gì sai sai đó anh Năm ơi!
Ông Năm: Ranh đất giữa hai nhà tồn tại bấy lâu nay rồi, chú định đo lại là ý gì?
Ông Sáu: Thì phát hiện có vấn đề tôi mới đo chứ anh.
Ông Năm: Vấn đề gì chú nói nghe coi?
Chị Na Rin (đi ngang thấy hai ông nên ghé lại): Ủa, hai anh hôm nay sao có vẻ căng căng vậy?
Ông Sáu: Tôi tính đo lại ranh đất cô Na Rin ơi! Không biết ai dựng cái hàng rào mới, mà coi bộ… hơi “bành trướng” và lấn qua bên tôi…
Ông Năm (chau mày): Tôi chỉ dựng lại hàng rào cũ, hư mục rồi. Vị trí y như cũ mà cũng bị nói là lấn là sao?
Chị Na Rin (nhìn hai ông): Thôi… chắc do hiểu lầm. Có gì từ từ mình ngồi lại coi bản đồ cũ, rồi hả kết luận.
Anh Út Được (nói từ xa): Ủa, có chuyện gì mà thấy Tổ hòa giải tụ họp sớm vậy chị Na Rin?
Chị Na Rin: Có dấu hiệu mâu thuẫn ranh đất rồi cậu Út ơi… Hai bên có vẻ không ai chịu nhường ai.
Anh Út Được: Vậy phải giải quyết sớm, nếu để mâu thuẫn kéo dài, ảnh hưởng tới đời sống dân cư và cả việc xét công nhận xã đạt chuẩn tiếp cận pháp luật, hướng đến xã nông thôn mới nâng cao nữa đó chị. Bây giờ chị em mình về trụ sở Ban nhân dân ấp, em có 1 số công việc định trao đổi với chị.
Chị Na Rin: Cũng được! Tôi đi nghe hai anh. Theo em thì hai anh nên đo đạc kỹ lại để có tiếng nói chung, đừng vì chút hiểu lầm mà đánh mất đi tình lối xóm.
Anh Út Được: Chị Na Rin nói phải rồi, con đi nghe hai bác!...
(Cả hai cùng đi)
Ông Năm: Ông muốn đo lại thì cứ tự nhiên, nhưng tôi không có lấn qua bên ông tấc đất nào đâu mà ông sợ. (Bỏ vào nhà).
Ông Sáu (một mình ở lại ngắm ngía rồi sau đó lấy thước ra đo - sau đó gọi lớn): Ông Năm! Tôi đo rồi nghen. Cái hàng rào mới của ông lấn qua đất tôi đúng 38 phân…rõ ràng không đúng vị trí cũ.
Ông Năm (đi ra): Lấn cái gì mà lấn sao chú cứ nói hoài? Hàng rào này tôi dựng đúng y chan như hồi trước. Có ông Tư Tiền, ông Tám Phước lúc dựng rào còn coi giùm mà.
Ông Sáu: Mấy người đó coi bằng mắt chứ không đo! Đất này ba tôi để lại từ sau ngày giải phóng, được đo đạc lại vào năm 1995. Tôi còn giữ cả bản đồ cũ nữa mà.
Ông Năm (bắt đầu nóng): Bản đồ cũ sai lệch tùm lum! Nay xã có đo đạc số hóa rồi. Cái gì ra cái đó!
Ông Sáu: Tôi không cần biết số hóa gì hết! Đất tôi phải rõ ràng…cái hàng rào của ông lấn qua bên tôi như vậy thì ai chấp nhận?
Bé Nhi (lo lắng): Hai ông ơi… hai ông đừng cãi nhau nữa...
Ông Sáu: Nhưng ông Nội con lấn qua đất của ông kìa cháu ngoan.
Ông Năm (nổi nóng): Chú đừng có ăn nói hàm hồ nghe! Tôi tuy già nhưng chưa có lú đâu à.
Ông Sáu: Ông khôn thấy bà chớ lú gì? Già rồi mà còn sức lấn đất luôn nghe!...
Ông Năm: Chú đừng vu không, tôi không có để yên đâu à!
Ông Sáu: Không để yên thì sao? Còn tôi nếu để yên cho ông rào lên đầu người ta hả? Tôi sẽ đi xã, tôi làm đơn khiếu nại liền!....
(Hàng xóm nghe tiếng la bắt đầu tụ tập lại xem. Một vài người đứng về phía ông Năm, số khác bênh vực ông Sáu).
Bà Tư (lên tiếng): Anh Năm trước giờ sống tử tế lắm, chắc không cố ý đâu!
Chú Ba: Nhưng ranh đất mà không rõ thì phải giải quyết dứt điểm, không nên để dây dưa kéo dài.
Bà Tư: Tôi thấy chuyện này đưa ra Tổ hòa giải đi, cô Na Rin là Tổ Trưởng Tổ Hòa giải rất giỏi của ấp mình, cổ sẽ giải quyết êm đẹp mà?
Chú Ba: Đúng rồi! Tôi thấy nên làm vậy đi hai anh?
Ông Sáu: Được, hòa giải thì hòa giải, nêu không thành tôi kiện lên tới xã, tới huyện, thậm chí là tới tỉnh, hay trung ương luôn đó.
Ông Năm: Hòa giải thì hòa giải, “cây ngay đâu sợ chết đứng”!...
(Âm nhạc gây cấn mạnh dần lên - chuyển cảnh)
CẢNH II
(PHẦN 1)
(Tại Nhà văn hóa ấp - Tổ hòa giải triệu tập cuộc họp khẩn với hai bên, không khí nặng nề. Ông Sáu Toán mang theo bản đồ phôtô, ông Năm Tuẩn cũng mang bản đo đạc đất số hóa mới theo).
Chị Na Rin: Mời hai anh ngồi. Hôm nay Tổ hòa giải cùng đại diện Tư pháp xã sẽ lắng nghe ý kiến hai bên.
Anh Út Được: Đây là vụ việc thuộc phạm vi hòa giải ở cơ sở, đúng theo quy định của pháp luật. Nếu không hòa giải được, chúng tôi vẫn phải báo cáo cấp trên, ảnh hưởng đến tiêu chí 16 tiếp cận pháp luật thuộc Bộ tiêu chí xã nông thôn mới nâng cao của xã mình.
Ông Sáu: Tôi đâu quan tâm tiêu chí gì, tôi chỉ cần đất tôi nguyên vẹn.
Ông Năm: Nói vậy là ông xem thường danh dự của ấp, của xã rồi? Cô Na Rin và cậu Út cũng biết tôi sống ở đây 40 năm rồi, vậy mà hôm nay ông Sáu Toán nói tôi lấn đất, thật là mắc cười.
Ông Sáu: Mắc cười nhưng đó là sự thật! Tôi đã đo đạc đàng hoàng, kỹ càng nên mới kết luận.
Ông Năm: Tôi đã nhờ xã đo đạc số hóa rồi, vậy mà chú vẫn cố chấp.
Anh Út Được: Hai bác ơi!... Việc đo đạc cũ và mới có thể khác nhau vì trước đây dùng thước dây, không có GPS. Pháp luật cho phép hai bên tự thỏa thuận ranh giới bất động sản nếu không có tranh chấp và tuân thủ các quy định về mốc giới. Nếu cả hai ký tên đồng thuận, chúng tôi sẽ lập biên bản hòa giải thành.
Ông Sáu: Không,…tôi không ký gì hết! Mà tui cũng không ngồi chung bàn với người dựng rào lấn đất người ta!
Ông Năm (đứng dậy): Tôi cũng không thèm hòa giải với người vô lý như chú!
(Bé Nhi ngồi ở góc, rưng rưng nước mắt, vẽ nguệch ngoạc lên tờ giấy hình hai ông nội cãi nhau, ở giữa là cây hướng dương bị gảy).
(Bầu không khí buổi hòa giải bắt đầu rạn vỡ. Những lời nói đẩy lên cao trào - hai ông bỏ ra về theo hai hướng…chị Na Rin nhìn đồng hồ, lo lắng còn Anh Út Được nhíu mày… cảm giác bất lực và nghẹt thở như báo hiệu một cuộc “đối đầu pháp lý” sắp xảy ra nếu không hóa giải kịp).
(PHẦN 2)
(Buổi chiều hôm sau - vẫn tại Nhà Văn hóa ấp. Tổ hòa giải mở phiên họp lần 2, không khí nặng nề. Trên bàn là bản đồ địa chính cũ, bản đồ số hóa mới, bản đo GPS do xã cung cấp. Hai ông ngồi hai bên, mặt lạnh như tiền. Dân trong ấp ngồi kín hai hàng ghế dự thính)
Anh Út Được (đứng phát biểu): Thưa hai bác, Tổ hòa giải, cùng bà con nhân dân có mặt hôm nay! Vụ việc này tuy nhỏ về diện tích - chỉ 38 phân đất, nhưng lớn về nghĩa tình và ảnh hưởng đến an ninh trật tự. Nếu không hòa giải thành, xã buộc phải báo cáo lên cấp trên, làm giảm tỷ lệ hòa giải thành sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến tiêu chí 16 về tiếp cận pháp luật thuộc bộ tiêu chí xã nông thôn mới nâng cao.
(Đưa mắt nhìn quanh, sau đó tiếp tục)
Theo Hướng dẫn số 01/HD-BCĐUBND ngày 31/7/2024 của Ban Chỉ đạo các Chương trình mục tiêu quốc gia tỉnh Sóc Trăng thực hiện, đánh giá, công nhận đạt tiêu chí, công nhận đạt chuẩn và thu hồi quyết định công nhận đạt chuẩn xã nông thôn mới, xã nông thôn mới nâng cao, xã nông thôn mới kiểu mẫu trên địa bàn tỉnh Sóc Trăng, giai đoạn 2021 - 2025, tỷ lệ hòa giải thành phải đạt từ 90% trở lên. Xã ta còn thiếu 2 vụ việc thành công nữa mới đủ. Nếu vụ này thất bại, coi như công sức của cả Tổ hòa giải bao tháng nay đổ sông đổ biển.
Ông Sáu (gằn giọng): Vậy là giờ mấy anh ép tui chịu để xã đủ chỉ tiêu à?
Ông Năm: Còn tôi, tôi cũng không chịu mang tiếng “lấn đất” để đạt mấy con số hình thức đó đâu.
Chị Na Rin (trấn tĩnh): Không ai ép ai cả. Nhưng cho tôi hỏi hai anh: Giữa “đúng lý” và “làm làng xóm đổ vỡ”, hai anh chọn cái nào?
(Quay sang người dân trong ấp)
Mọi người nghĩ sao nếu vì 38 phân đất mà anh Năm với anh Sáu trở thành hàng xóm... kẻ thù?
Người dân: Tụi tôi buồn lắm! Ấp mình bao năm bình yên, giờ chia phe vì một cái hàng rào và 38 phân đất đó sao?
Anh Út Được (trình bản đồ lên màn chiếu): Đây là bản đồ địa chính năm 1995 - ranh giới thể hiện bằng mốc tạm, không GPS. Đây là bản đồ đo đạc mới năm 2025 sử dụng tọa độ vệ tinh với sai số cho phép dưới 0,5 mét. Do đó, việc bác Năm dựng hàng rào nằm trong giới hạn sai số và không vi phạm ranh giới pháp lý.
(Mọi người xôn xao)
Nhưng dù không sai luật, vẫn có thể sai đạo - nếu việc làm ấy khiến hàng xóm mất lòng, cộng đồng rạn nứt. Luật cho phép hai bên tự thỏa thuận ranh đất, lập biên bản hòa giải, không ảnh hưởng quyền sử dụng đất của ai hết. Vậy giờ chúng ta chọn “đúng pháp lý” để đi kiện, hay chọn “đúng pháp luật và đúng lòng người” để hàn gắn hả bà con?
(Lúc này, bé Nhi lặng lẽ bước ra giữa hội trường. Trong tay cầm bức vẽ - hình Ông Năm và Ông Sáu bắt tay nhau dưới bóng cây hướng dương. Mọi người im lặng nhìn…)
Bé Nhi (giọng run run): Con không hiểu bản đồ... nhưng con biết nếu ông Nội và ông Sáu giận nhau… mỗi lần con đi học ngang con phải cúi đầu, không dám chào ai cả….Con chỉ mong được thấy ông Nội cười với ông Tư như hồi xưa…
(Không khí lặng đi. Một số người rơm rớm nước mắt. ông Năm cúi đầu nhìn tranh. Ông Sáu đưa tay lau mắt, rồi đứng dậy - giọng trầm lại)
Ông Sáu: Tôi… tôi cũng không muốn cháu nhỏ buồn. Nếu anh Năm đồng ý điều chỉnh hàng rào cho lùi vô chút, tui cũng không làm khó nữa.
Ông Năm (nhìn Bé Nhi, giọng nghèn nghẹn): Ờ... miễn giữ được tình xóm giềng, tôi sẵn lòng. Tôi sẽ tháo lại phần hàng rào, chỉnh đúng theo mốc mới cho chú yên tâm!
(Cả hội trường vỗ tay - chị Na Rin và Anh Út Được gật đầu vui mừng. Bản cam kết hòa giải thành được đưa ra. Hai ông ký vào - tay run tay nhưng ấm áp).
(Cảnh kết chuyển về sân chung giữa hai nhà. ông Năm và ông Sáu cùng cuốc đất, chỉnh hàng rào. Bé Nhi trồng lại cây hướng dương chính giữa hai hàng rào).
Ông Năm (vỗ vai ông Sáu): Có mấy gang đất mà suýt làm mất mấy chục năm nghĩa tình...
Ông Sáu (cười nhẹ): May có con bé Nhi và Tổ hòa giải... Thiệt, mấy người đó “giải” đúng tim gan luôn! Nói thiệt, bữa đó mà không có tổ hòa giải tới sớm, chắc giờ hai nhà đóng cửa nhìn nhau bằng… ánh mắt “luật sư”.
Ông Năm (cười): Còn tôi mà cứ cố chấp bảo vệ cái “đúng” của mình, thì giờ chắc… đúng là mất hết!
Bé Nhi (hồn nhiên): Con thấy ai cũng đúng… nhưng chỉ khi mình thương nhau thì mới thật sự “đúng” thiệt!
(Trên loa phát thanh phát giọng của chị Na Rin): Một vụ hòa giải thành công - không chỉ là hòa giải một mâu thuẫn, mà là cứu được một mối quan hệ, một tình làng nghĩa xóm, một niềm tin vào cộng đồng!
Tỷ lệ vụ việc, hòa giải thành thuộc Tiêu chí 16 về tiếp cận pháp luật thuộc Bộ tiêu chí xã nông thôn mới nâng cao không chỉ là con số 90% vụ việc hòa giải thành, mà là:
- 90% nụ cười được giữ lại.
- 90% lời nói nặng nề được thay bằng sự thấu hiểu.
- Và 100% trách nhiệm của mỗi người dân trong việc bảo vệ môi trường pháp lý lành mạnh cho xóm làng.
(Giọng Anh Út Được): Pháp luật là công cụ để giữ gìn trật tự, nhưng trái tim người dân mới là nền móng để pháp luật sống động, gần gũi. Mỗi tổ hòa giải, mỗi vụ việc hòa giải thành, là một viên gạch xây nên “xã hội pháp quyền từ cơ sở”!
Chị Na Rin: “Hòa giải ở cơ sở - gắn kết lòng người, dựng xây xã hội. Đưa pháp luật đến từng mái nhà - bắt đầu từ tình người xóm nhỏ”!
Anh Út Được: “Hãy chung tay xây dựng Tiêu chí 16 tiếp cận pháp luật thuộc Bộ tiêu chí xã nông thôn mới nâng cao - bằng sự hiểu biết, nhân văn và sẻ chia mỗi ngày”!
(Âm nhạc vui tươi, trong sáng trỗi lên)
- HẾT -